Osoba należąca do grona spadkobierców ustawowych, która nie została powołana do spadku w drodze testamentu, ma możliwość podważenia testamentu pozostawionego przez spadkodawcę w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.

Wymogi formalne testamentu

Analizując testament sporządzony przez spadkodawcę należy przede wszystkim zweryfikować czy spełnia on wymogi formalne określone w przepisach prawa. W prawie polskim wyróżnia się testamenty zwykłe (holograficzny, notarialny i allograficzny) oraz testamenty szczególne (ustny, podróżny i wojskowy). W praktyce najczęściej można spotkać testament holograficzny, inaczej zwany własnoręcznym, który nie spełnia warunków formalnych. Ten typ testamentu musi być bowiem w całości sporządzony przez spadkodawcę pismem ręcznym, być podpisany przez niego oraz zawierać datę. Naruszenie któregokolwiek z tych wymogów skutkuje nieważnością testamentu własnoręcznego. W tym miejscu warto podkreślić, że testament będzie nieważny wówczas gdy został sporządzony własnoręcznie przez inną osobę, a jedynie podpisany przez spadkodawcę, jak również wtedy gdy testament jest co prawda podpisany, ale nie pod treścią zawierającą rozporządzenie spadkodawcy. Wyjątkowo, testament własnoręczny, który nie zawiera daty jest ważny, jeżeli brak jest wątpliwości co do posiadania przez spadkodawcę zdolności do jego sporządzenia, co do treści samego testamentu lub wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Zdolność testowania

Kolejno warto sprawdzić czy spadkodawca w chwili sporządzania testamentu miał pełną zdolność do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby fizyczne, które ukończyły 18 lat oraz kobiety, które zawarły związek małżeński, po ukończeniu 16 lat. Zdolności testowania nie posiadają osoby małoletnie, jak również osoby ubezwłasnowolnione, zarówno całkowicie, jak i częściowo. Testament sporządzony przez spadkodawcę, który nie posiadał pełnej zdolności do czynności prawnych w chwili jego sporządzenia, jest nieważny. Testament będzie również nieważny gdy nie został sporządzony przez samego spadkodawcę, lecz przez jego przedstawiciela.

Wada oświadczenia woli

Jeżeli spadkodawca posiadał pełną zdolność do czynności prawnych, należy następnie przeanalizować  czy złożone przez niego oświadczenie woli nie jest obarczone wadą. Testament jest bowiem również nieważny wówczas gdy został sporządzony przez spadkodawcę, który:

• znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli
• działał pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści
• działał pod wpływem groźby.

W praktyce najczęściej osoby chcące podważyć testament powołują się na okoliczność, że spadkodawca znajdował się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, z uwagi na fakt, że cierpiał na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo inne zaburzenia czynności psychicznych. Należy jednak pamiętać, że stwierdzona u spadkodawcy choroba psychiczna nie powoduje jeszcze nieważności testamentu. W postępowaniu sądowym należy bowiem udowodnić, że spadkodawca na skutek choroby psychicznej utracił zdolność testowania. W tym celu konieczne jest przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych sądowych.

Warto dodać, że na nieważność testamentu z powyższych przyczyn można powołać się jedynie przed upływem 3 lat od dnia dowiedzenia się o przyczynie nieważności, lecz jednocześnie przed upływem 10 lat od otwarcia spadku (tzn. śmierci spadkodawcy).

Osoba spadkobiercy

Nawet jeśli spadkodawca pozostawił testament, na mocy którego powołał do spadku określoną osobę, nie oznacza to jeszcze, że ta osoba chce lub może być spadkobiercą. Po pierwsze spadkobierca testamentowy może odrzucić spadek. W praktyce spadkobierca odrzuci spadek najczęściej jedynie wtedy gdy spadek ten obejmuje właściwie tylko długi. Dlatego, każdorazowo należy również przeanalizować czy osoba powołana do spadku posiada zdolność dziedziczenia, tzn. czy może być spadkobiercą. Na gruncie przepisu nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, które nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. Od powyższej zasady są dwa wyjątki, które dotyczą dziecka poczętego w chwili otwarcia spadku, pod warunkiem, że urodzi się ono żywe oraz fundacji ustanowionej przez spadkodawcę w testamencie, jeżeli zostanie ona wpisana do rejestru w ciągu 2 lat od ogłoszenia testamentu. Warto dodać, że zdolność do dziedziczenia oceniamy zawsze na chwilę śmierci spadkodawcy.